ایالات متحده پس از حمله به سه مرکز اصلی هسته‌ای ایران اعلام کرد که برنامه هسته‌ای این کشور به طور قابل‌توجهی تضعیف شده است. بااین‌حال، شواهد حاکی از آن است که ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده پیش از حملات به‌صورت محرمانه جابه‌جا شده و گزارش‌ها نشان می‌دهد محل نگهداری این میزان اورانیوم با غنای ۶۰ درصد که پیش‌تر در تأسیسات اعلام‌شده ذخیره شده بود، همچنان نامشخص است.
اگرچه مقامات آمریکایی به‌سرعت اعلام کردند که ظرفیت هسته‌ای ایران را کاهش داده‌اند، بازرسان بین‌المللی و تحلیل‌گران منطقه‌ای گمان می‌کنند حساس‌ترین مواد ممکن است پیش از حملات هوایی ۲۲ ژوئن به محل دیگری منتقل شده باشند. اگر این موضوع تأیید شود، پرسش‌های جدیدی درباره اثربخشی حملات و فرض‌های پایه آن مطرح خواهد شد.
نشانه‌های انتقال پیش‌دستانه
تصاویر ماهواره‌ای چند روز پیش از حملات، فعالیت‌های غیرمعمولی را در نزدیکی تأسیسات زیرزمینی غنی‌سازی فردو نشان می‌دهد؛ این تأسیسات به‌عنوان یکی از مستحکم‌ترین مراکز هسته‌ای ایران شناخته می‌شوند.
براساس گزارش شرکت تجاری تصاویر ماهواره‌ای مکسار، عکس‌های پنجشنبه صفی متشکل از ۱۶ کامیون باربری را در جاده منتهی به ورودی تونل فردو نشان می‌داد که بیشتر آنها تا روز بعد به فاصله حدود یک کیلومتر جابجا شده بودند. تا جمعه، دو روز پیش از حملات آمریکا، کامیون‌های جدیدی همراه با چند بولدوزر در نزدیکی ورودی تونل مشاهده شدند و یکی از کامیون‌ها مستقیماً کنار ورودی پارک شده بود. هنوز مشخص نیست این فعالیت‌ها دقیقاً چه هدفی را دنبال می‌کنند.
با این حال، صداوسیمای ایران روز دوشنبه ۲۳ ژوئن گزارش داد که سایت‌های هدف پیش از حمله تخلیه شده و مواد حساس هسته‌ای به مکان‌های امن منتقل شده‌اند، اما جزئیات بیشتری ارائه نکرد.
سه تأسیسات هدف شامل فردو، نطنز و اصفهان بودند که همگی با ترکیبی از بمب‌های نفوذی و موشک‌های کروز هدف قرار گرفتند.
ادعاها و تناقضات آمریکا
جی‌دی ونس، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، یکشنبه اظهار داشت که هرچند حملات برای تخریب زیرساخت‌های هسته‌ای ایران انجام شد، اما از تأیید نابودی کامل خودداری کرد و اظهار داشت برنامه هسته‌ای به طور قابل‌توجهی با تأخیر روبرو می‌شود.
او همچنین افزود که ایران اکنون در دستیابی به اهداف برنامه هسته‌ای خود نسبت به ۲۴ ساعت گذشته وضعیت دشوارتری دارد.
رافائل گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)، تأیید کرد که تیم او آخرین بار ذخایر اورانیوم را بین ۱۰ تا ۱۳ ژوئن، یعنی چند روز پیش از حملات آمریکا مشاهده کرده‌اند. از آن زمان دسترسی به تأسیسات ایران مسدود شده و آژانس رسماً از تهران خواسته تا مکان فعلی اورانیوم را اعلام کند.
گروسی، در جلسه‌ای در وین، از ایران خواست تا با بازرسی‌ها همکاری کند و اجازه دهد آژانس تأیید کند که این مواد همچنان تحت نظارت باقی مانده‌اند. بااین‌حال، برخی مقامات از جمله سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، رویکرد آژانس را مورد انتقاد قرار داده‌اند. لاوروف اظهار داشت: ما جستجو کردیم و جستجو کردیم، اما چیزی پیدا نکردیم.
او موضع آژانس را چنین توصیف کرد که گویی ایران به‌صرف اینکه چیزی پیدا نشده، به پنهان‌کاری متهم می‌شود. او افزود: اکنون آنها خواهان افشای مکان آن هستند، درحالی‌که هیچ تضمینی برای حفظ محرمانگی این اطلاعات حساس وجود ندارد.
روش‌های احتمالی انتقال اورانیوم غنی‌شده
انتقال ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد کاری دشوار است، اما غیرممکن نیست. این مواد معمولاً در سیلندرهای فولادی سنگین نگهداری می‌شوند و با رعایت پروتکل‌های امنیتی سختگیرانه قابل جابه‌جایی هستند. کارشناسان معتقدند تجربه چند دهه ایران و وجود شبکه گسترده تونل‌ها و پناهگاه‌های مستحکم زیرزمینی، انجام چنین انتقالی را قابل‌تصور می‌کند.
برخی معتقدند کامیون‌های مشاهده‌شده در نزدیکی فردو بخشی از این پروسه جابه‌جایی بوده است، درحالی‌که برخی دیگر این احتمال را مطرح می‌کنند که انتقال‌ها به‌صورت محموله‌های کوچک‌تر و مکرر انجام شده باشد. آنچه هنوز مشخص نیست این است که آیا اورانیوم در تأسیسات مستحکم دیگری نگهداری می‌شود، زیر زمین مخفی شده یا بین چند محل تقسیم شده است. بدون دسترسی به این مکان‌ها، آژانس نمی‌تواند هیچ‌یک از این فرضیه‌ها را تأیید کند.
ابهام‌ها درباره اثربخشی حملات آمریکا علیه تأسیسات هسته‌ای ایران
اگرچه واشینگتن حملات را ضربه‌ای قاطع توصیف کرد، ناپدیدشدن حساس‌ترین مواد هسته‌ای ایران روایت موفقیت حملات را زیر سؤال می‌برد. زیرساخت‌ها ممکن است آسیب‌دیده باشند، اما ظرفیت غنی‌سازی تهران در نهایت به حفظ سوخت و فناوری سانتریفیوژهایش وابسته است.
علی شمخانی، مشاور ارشد علی خامنه‌ای، رهبر ایران، روز یکشنبه تأیید کرد که ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران علی‌رغم حملات آمریکا به سه سایت هسته‌ای همچنان سالم است. شمخانی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: حتی اگر سایت‌های هسته‌ای نابود شوند، بازی تمام نشده است؛ مواد غنی‌شده، دانش بومی و اراده سیاسی باقی می‌ماند.
تهران با ندادن اجازه بازدید و اعلام‌نکردن محل دقیق اورانیوم، نشان می‌دهد که می‌خواهد کنترل برنامه هسته‌ای خود را حتی در شرایط فشار نظامی حفظ کند. حساس‌ترین اورانیوم غنی‌شده ایران، چه زیر زمین پنهان شده باشد یا در مکانی دیگر نگهداری شود، از سایت‌های اعلام‌شده ناپدید شده و هیچ‌کس نمی‌داند دقیقاً کجاست.
