انتشار اسناد محرمانه از رایزنیهای بوش و پوتین درباره مهار برنامه هستهای ایران
انتشار سه سند محرمانه از مکالمات خصوصی رؤسایجمهوری وقت آمریکا و روسیه در دهه اول سالهای دو هزار نشان میدهد دو کشور با وجود اختلافهای گسترده، در مهار برنامه هستهای ایران به درک و همکاری مشترکی رسیده بودند.
سه سند تازه منتشرشده از سوی آرشیو امنیت ملی، تصویری جزئیتر از هماهنگی ایالات متحده آمریکا و روسیه در قبال برنامه هستهای ایران ارائه میکند. این اسناد متن کامل گفتوگوهای خصوصی ولادیمیر پوتین و جورج دبلیو بوش را در سالهای ۲۰۰۱، ۲۰۰۵ و ۲۰۰۸ در بر میگیرد؛ دورهای که نگرانیهای بینالمللی درباره ابعاد این برنامه افزایش یافت و در نهایت به ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد انجامید.
بر پایه این اسناد، دو رهبر از نخستین دیدار خود درباره ماهیت تهدیدآمیز برنامه هستهای ایران همنظر بودهاند. در گفتوگوی انجامشده در کاخ بردو در اسلوونی، پوتین به بوش میگوید به باور او ایران به دنبال ساخت سلاح هستهای است.
این گفتوگو در زمانی صورت میگیرد که ایران متهم به انجام تحقیقاتی در زمینه تسلیحات هستهای بوده؛ تحقیقاتی که به ارزیابی نهادهای اطلاعاتی آمریکا، حدود دو سال بعد متوقف شده است. پوتین در همین دیدار از طرح پرسشهایی حساس از سوی متخصصان ایرانی از همتایان روس خبر میدهد.
در اسناد مربوط به سالهای ۲۰۰۱ و ۲۰۰۸، رئیسجمهور روسیه بهطور گذرا به افرادی در داخل کشورش اشاره میکند که برای منافع مالی با ایران همکاری داشتهاند و تاکید میکند: ما آنها را پیدا و مجازات میکنیم.
موضوع مهار برنامه هستهای ایران در هر سه مکالمه محور اصلی گفتوگوهاست. در دیدار سال ۲۰۰۵ در کاخ سفید، آمریکا اعلام میکند که در آستانه ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت قرار دارد و میگوید فک پلمپ از تاسیسات یوسیاف اصفهان نقض توافق پاریس با تروئیکای اروپایی بوده است. در این مقطع، هر دو طرف با غنیسازی اورانیوم در ایران مخالفت میکنند.
پوتین اما هشدار میدهد که ارجاع زودهنگام پرونده میتواند ایران را به مسیری مشابه کره شمالی سوق دهد و میگوید اگر ایران به سمت ساخت سلاح برود آن وقت کنترلی روی آن نخواهیم داشت. با این حال، اندکی بعد پرونده ایران به شورای امنیت میرود و روسیه نیز همراه با آمریکا به قطعنامههای تحریمی رأی مثبت میدهد.
در همین گفتوگوها، جورج بوش گزینه نظامی را نامطلوب میداند اما تاکید میکند که نمیتوان آن را از روی میز برداشت. او به نگرانیهای آریل شارون، نخستوزیر وقت اسرائیل، اشاره میکند و میگوید سلاح هستهای ایران اسرائیل را به شدت میترساند. بوش که همزمان درگیر دو جنگ است، هشدار میدهد در صورت اقدام نظامی اسرائیل درهای جهنم باز میشود.
نگاه انتقادی به حاکمیت ایران در سخنان هر دو رهبر دیده میشود. بوش میگوید آمریکا نیاز ندارد این «دیوانههای مذهبی» سلاح اتمی داشته باشند و تاکید میکند این «آخوندهای غیرمنتخب» هستند که تصمیمها را اتخاذ میکنند.
پوتین نیز در گفتوگوی سال ۲۰۰۱ ایران را کشوری «یاغی» توصیف میکند و از «تاریخ پیچیده» روسیه با ایران سخن میگوید. با این حال، او در سال ۲۰۰۸ میگوید از این «موضوع شگفتزده» شده که رهبران ایران با وجود «نگاه ایدئولوژیک تند»، تحصیلکردهاند و به محمود احمدینژاد، اطرافیانش و غلامعلی حدادعادل اشاره میکند.
اسناد همچنین نشان میدهد پوتین در سال ۲۰۰۱ از احتمال تلاش آمریکا برای عادیسازی روابط با ایران شنیده و این موضوع را با بوش در میان گذاشته است؛ ادعایی که بوش آن را رد میکند و میگوید کنگره چنین مسیری را غیرممکن میسازد. پوتین همچنین مدعی میشود رابرت مکفارلین با رئیس مجلس ایران در تماس است، ادعایی که بوش آن را نمیپذیرد.
در بخش دیگری از مکالمات، همکاری دو کشور برای مشروط کردن تحویل تسلیحات متعارف برجسته میشود. در دیدار سوچی در سال ۲۰۰۸، بوش از رویکرد روسیه در مشروط کردن تحویل سامانه دفاع موشکی اس-۳۰۰ به ایران تمجید میکند.
او پیشنهاد روسیه برای جلوگیری از غنیسازی در ایران و تامین سوخت هستهای را هوشمندانه میخواند و میگوید: این مثال است. او در مورد ایران رهبری را به دست گرفت و من پیروی کردم.
آخرین گفتوگوی منتشرشده، مربوط به ۶ آوریل ۲۰۰۸ در سوچی، علاوه بر ایران به اختلافات فزاینده دو کشور بر سر گسترش ناتو و استقرار سپر دفاع موشکی در اروپای شرقی میپردازد. بوش تلاش میکند این سپر را اقدامی علیه روسیه نشان ندهد و میگوید هدف آن مقابله با یک دیوانهای در خاورمیانه که موشکی با سلاح هستهای دارد است.
پوتین در این دیدار نارضایتی عمیق خود از گسترش ناتو را بیان میکند و دیدگاههایی را مطرح میکند که بعدها در تحولات گرجستان و اوکراین نمود یافت.
انتشار این اسناد نتیجه دو سال پیگیری سویتلانا ساورانسکایا، رئیس بخش روسیه آرشیو امنیت ملی، است. او با استناد به قانون آزادی اطلاعات از کتابخانه جورج دبلیو بوش درخواست دسترسی به مکالمات بوش و پوتین را مطرح کرده بود.
پس از ورود وکلا به این پرونده، آرشیو امنیت ملی در ۲۳ دسامبر ۲۰۲۵ این سه سند را منتشر کرد؛ اسنادی که به گفته این مرکز، بازتابدهنده دورهای از گفتوگوی مستقیم و مداوم میان واشنگتن و مسکو درباره مهمترین مسائل جهانی است.