ترکیه به‌ویژه در دو دهه‌ی اخیر، تحولی بنیادین در حوزه‌ی صنعت دفاعی تجربه کرده است. از سال ۲۰۰۵ ، با تمرکز بر استراتژی ملی‌سازی تولیدات دفاعی، مسیر توسعه‌ی پایدار در این حوزه هموار شد و شرکت بایکار (BAYKAR) در این روند، نقشی اساسی ایفا کرده است.

بایکار، با دستاوردهای خود در عرصه‌ی صنعت دفاعی ملی و جلب توجه جهانی، یکی از بازیگران کلیدی در موفقیت ترکیه در این حوزه محسوب می‌شود. این شرکت، هم در میدان‌های نظامی و هم در عرصه‌ی صادرات، به یک شرکت استراتژیک در سیاست خارجی ترکیه تبدیل شده است.

در این یادداشت سعی شده است، تاریخچه‌ سازمانی بایکار، روند رشد و اهمیت آن در صنعت دفاعی ترکیه بررسی شود.

هویت سازمانی مبتنی بر ملی‌سازی

شرکت بایکار که در افکار عمومی با پهپادهایی مانند بایراکتار تی‌بی۲، تی‌بی۳، آکینجی و کیزیل‌الما شناخته می‌شود، در سال ۱۹۸۴ توسط اوزدمیر بایراکتار با نام «بایکار ماکینا» تأسیس شد تا در پروژه‌های ملی‌سازی صنعت خودرو مشارکت کند. نام بایکار از ترکیب حروف عبارت «بایراکتار کاردش‌لر» به معنای «برادران بایراکتار» گرفته شده است.

در سال‌های ابتدایی، شرکت عمدتاً در تولید قطعات‌ خودرویی فعالیت داشت و به تدریج در حوزه‌های طراحی، تولید و کارگاه‌های عملی رشد کرد. اوزدمیر بایراکتار، فارغ‌التحصیل رشته‌ مهندسی مکانیک از دانشگاه فنی استانبول، پایه‌های صنعتی توسعه‌ شرکت در زمینه‌ی دفاع و هوافضا را بنیان نهاد و در تمام مراحل طراحی، نمونه‌سازی، تولید و برنامه‌ریزی سرمایه‌گذاری، رهبری شرکت را برعهده داشت.

همسر وی، جانان بایراکتار، در حوزه‌ی نرم‌افزار و برنامه‌نویسی سهم بسزایی داشت و به‌عنوان یکی از اولین زنان برنامه‌نویس ترکیه شناخته می‌شود.

هالوک بایراکتار، مدیرعامل و سلجوق بایراکتار، رئیس هیات مدیره شرکت بایکار، میراث پدر خود را روزبه‌روز تقویت کرده و به چهره‌های شناخته‌شده در سطح جهانی تبدیل شدند.

هالوک با تحصیل در رشته‌ی مهندسی صنایع دانشگاه فنی خاورمیانه و سلجوق با تحصیل در رشته‌ی مهندسی الکترونیک و مخابرات دانشگاه فنی استانبول و نقش در مهندسی و توسعه فناوری، بخش اصلی مغز متفکر شرکت را تشکیل می‌دهند. لازم به ذکر است، هر دو در دانشگاه‌های معتبر خارجی تحصیلات تکمیلی داشته‌اند.

بایکار از سال ۱۹۸۴ تاکنون بر تولید داخلی و استقلال در فناوری ملی تأکید داشته و فعالیت آن علاوه بر جنبه‌ فنی، دارای رویکرد سیاسی و راهبردی نیز بوده است. به همین منظور، جمله‌ معروف اوزدمیر بایراکتار «تا زمانی که کشورمان به استقلال کامل و رهبری جهانی در فناوری پهپادها دست نیابد، با تمام توان خود بی‌وقفه به کار ادامه خواهیم داد» به سرلوحه فعالیت‌های شرکت تبدیل شده است.

جهت‌گیری استراتژیک از صنعت خودرو تا پهپادهای نظامی

بایکار که فعالیت خود را با تولید قطعات خودرو آغاز کرده بود، از سال ۲۰۰۰ به‌طور جدی وارد تحقیقات و توسعه برروی تکنولوژی پهپادها شد؛ این گام با شعار «تولید ملی و داخلی» نقطه‌ی عطف استراتژیک شرکت محسوب می‌شود.

از سال ۲۰۰۴ بایکار بر طراحی مینی‌پهپادها تمرکز کرد و در سال ۲۰۰۵، نمونه‌های اولیه را به نمایش گذاشت. در سال ۲۰۰۶، اولین پرواز آزمایشی صورت گرفت و در سال ۲۰۰۹، پهپاد بایراکتار تی‌بی۱ (بایراکتار چالدران) به پرواز درآمد. پس از موفقیت تی‌بی۱، طراحی پهپاد نظامی بایراکتار تی‌بی۲ با هدف پرواز در ارتفاع بالاتر، مداومت پروازی بیشتر، سیستم اتوماتیک مطمئن‌تر و قابلیت مسلح‌سازی آغاز شد.

بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵، صنعت دفاعی ترکیه شتاب قابل توجهی یافت و پهپاد تی‌بی۲ در سال ۲۰۱۴ وارد نیروهای مسلح ترکیه شد. اولین پرواز تی‌بی۲ با ۲۴ ساعت و ۳۴ دقیقه پرواز مداوم، رکورد ملی را شکست و توجهات جهانی را به خود جلب کرد.

فناوری پهپاد در عملیات‌های میدانی  

فناوری نظامی بایکار در سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ در عملیات‌های میدانی به‌طور مؤثر مورد استفاده قرار گرفت. پهپادهای ساخت بایکار در عملیات‌های فرامرزی ترکیه همچون «سپر فرات»، «سپر بهار»، «شاخه زیتون» و «چشمه صلح» با قابلیت‌های شناسایی آنی، تحت نظر قرار دادن و انهدام هدف، توجه جهانیان را به خود جلب کردند.

از سال ۲۰۲۰، صنعت دفاعی ترکیه وارد دوران جهش قابل‌توجه خود شد و پهپادهای بایکار در سطح بین‌المللی بازتاب گسترده‌ای یافتند. پهپاد تی‌بی۲ در تنش‌های داخلی لیبی در سال ۲۰۱۹ عملکرد موفقیت‌آمیزی داشت و نقش آن در «جنگ قره‌باغ» در سال ۲۰۲۰ باعث شد رسانه‌های جهانی از آن به‌عنوان «تغییردهنده بازی» یاد کنند. در جنگ اوکراین و روسیه نیز، عملکرد بایراکتار تی‌بی۲ های متعلق به ارتش اوکراین بار دیگر توجه جهانی را جلب کرد. نشریه‌ National Interest در گزارشی بر نقش ترکیه به‌عنوان قدرت برتر پهپادی خاورمیانه تأکید کرد.

دوره جهش و صادرات بین‌المللی

بایکار در ادامه با پهپادهای آکینجی، کیزیل‌الما و بایراکتار تی‌بی۳ نقش برجسته‌ای در توسعه صنایع دفاعی ترکیه ایفا کرده است. آکینجی، اولین پرواز خود را در سال ۲۰۱۹ انجام داد و از ۲۰۲۱ وارد فهرست نیروهای مسلح ترکیه شد. در سال ۲۰۲۲، این پهپاد با پرواز در ارتفاع ۴۵۱۱۸ فوت رکورد تاریخی ثبت و خود را برای انجام مأموریت‌های راهبردی حاضر کرد.

پهپاد بایراکتار تی‌بی۳ با قابلیت عملیات دریایی از کشتی‌های با باند کوتاه، به ویژه ناو پهپادبر تی‌سی‌جی آنادولو(TCG Anadolu)، اصطلاح «پرواز پهپادهای مستقر در دریا» را وارد ادبیات نظامی ترکیه کرد و توان رزمی نیروهای مسلح ترکیه را افزایش داد. پهپاد کیزیل‌الما نیز در سال ۲۰۲۲ پرواز اولیه خود را انجام داد و با موتور جت، قابلیت پنهان‌کاری راداری و مانور بالا، ترکیه را در حوزه پهپادهای رزمی پیشرفته به کشوری پیشرو تبدیل کرد.

در سال ۲۰۲۴، بایراکتار تی‌بی۲ با ۱۰٬۰۰۰ ساعت پرواز و بایراکتار تی‌بی۳ با ارتفاع ۳۳٬۰۰۰ فوت رکورد جدیدی به ثبت رساندند. در سال ۲۰۲۵، آکینجی تیها به ۱۰۰٬۰۰۰ ساعت پرواز رسید. بایکار با تمرکز بر صادرات، در سال ۲۰۲۱ نخستین صادرات در حوزه کشورهای ناتو را با فروش ۲۴ پهپاد بایراکتار تی‌بی۲ به لهستان انجام داد.

همچنین تا سال ۲۰۲۵، محصولات بایکار به ۳۶ کشور صادر شده و ۹۰ درصد درآمد شرکت از محل صادرات تأمین می‌شود.

اهمیت بایکار در صنایع دفاعی ترکیه

بایکار در دو دهه اخیر، با فناوری‌های تی‌بی۲ ، آکینجی، تی‌بی۳ و کیزیل‌الما، به یک بازیگر کلیدی صنعت دفاعی ترکیه تبدیل شده است. این شرکت با ترکیبی از ظرفیت تولید، راهبرد امنیت ملی و موفقیت در صادرات، به مرکزی مؤثر در سیاست خارجی ترکیه بدل شده است.

موفقیت‌های بایکار در مناطق درگیری مختلف مانند سوریه، لیبی، اوکراین و قره‌باغ، علاوه بر میدان نبرد، توان دیپلماسی ترکیه را نیز تقویت کرده است. بایکار با تأکید بر تولید ملی و توسعه زیرساخت‌های حیاتی در ترکیه، نقش مهمی در پایداری صنعت دفاعی ایفا می‌کند.

بایکار علاوه بر موفقیت‌های نظامی، از طریق برگزاری جشنواره‌هایی همچون «تکنوفست» و حمایت از نسل جدید مهندسان و نوآوران، در توسعه منابع انسانی و اکوسیستم فناوری ترکیه سهم مهمی دارد. این رویدادها که جوانان را به پروژه‌های فناورانه جذب می‌کنند، در بلندمدت زیربنای فرهنگ نوآوری و توسعه پایدار فناوری در ترکیه را شکل می‌دهند.

بدین ترتیب، بایکار با دستاوردهای نظامی و آمار بالای صادرات، نه‌تنها به برندی قدرتمند تبدیل شده بلکه افق سیاست خارجی ترکیه را نیز گسترش داده است. ترکیه از طریق موفقیت‌های دفاعی خود توانسته است بستر شکل‌گیری ائتلاف‌ها و همکاری‌های جدید در سطح بین‌المللی را فراهم کند.

نتیجه‌گیری

با وجود اینکه موفقیت سریع بایکار به‌طور مکرر مورد تأکید قرار گرفته است، اما بررسی‌های دقیق نشان می‌دهد که این رشد، نتیجه انباشت تدریجی تجربه و تخصص بوده است:

• ۱۹۸۴–۲۰۰۰:  تمرکز بر قطعات خودروسازی

• ۲۰۰۰–۲۰۰۶:  تحقیقات و توسعه نرم‌افزار، سخت‌افزار و پهپادها

• ۲۰۰۷–۲۰۱۴:  توسعه سامانه‌های تمام‌خودکار و پهپاد بایراکتار تی‌بی۱ (بایراکتار چالدران)

• ۲۰۱۴–۲۰۱۹:  رکوردهای بایراکتار تی‌بی۲ و استفاده گسترده در عملیات‌های فرامرزی

• ۲۰۱۹–اکنون:  پهپادهای آکینجی، بایراکتار تی‌بی۳ و کیزیل‌الما و ارتقای سطح فناوری

  رشد بر اساس سرمایه‌های داخلی و استراتژی کسب درآمد صادرات‌محور، از ویژگی‌های برجسته این شرکت به شمار می‌رود. همچنین با شاخصه موفق تولیدی و استراتژی امنیت ملی، به گسترش قدرت مانور ترکیه در سیاست خارجی کمک کرده و به‌عنوان یک بازیگر قدرتمند در سطح منطقه‌ای و جهانی شناخته می‌شود.
  

  باران یاغارجیک- کارشناس بنیاد مطالعات ترکیه

  نظرات بیان شده در این نوشته نظر نویسنده مطلب است و الزاما بازتاب رویکرد تی‌آرتی فارسی نمی‌باشد.