بر اساس گزارش آکادمی اطلاعات ملی ترکیه با عنوان «امنیت انرژی و تحول دیجیتال-سبز: گذار به شبکه‌های هوشمند و بدون کربن» که روز جمعه، پنجم سپتامبر منتشر شد، گذار به شبکه‌های هوشمند و بدون کربن نشان می‌دهد که هرچند فناوری‌های هوشمند و این نوع شبکه‌ها پتانسیل کاهش انتشار کربن و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی را دارند، اما سیستم‌های سنتی انرژی را تحت فشار شدیدی قرار می‌دهند.

گزارش تأکید می‌کند که قابلیت اطمینان شبکه‌های برق دیگر تضمین‌شده نیست و با افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر و دیجیتالی شدن گسترده، تضمین پایداری شبکه به یکی از مهم‌ترین و چالش‌برانگیزترین مسائل زمان حاضر تبدیل شده است.

آسیب‌پذیری‌های این تحول به‌وضوح در ۲۸ آوریل ۲۰۲۵ مشاهده شد، زمانی که خاموشی گسترده‌ای از اسپانیا آغاز و به پرتغال و فرانسه رسید و میلیون‌ها نفر را به مدت نزدیک به ۱۰ ساعت در تاریکی فرو برد.

 این شکست زنجیره‌ای باعث شد هزاران نفر در متروها، فرودگاه‌ها و ایستگاه‌های قطار گرفتار شوند، سیستم‌های پرداخت از کار بیفتد، بیمارستان‌ها خدمات خود را به وضعیت‌های اضطراری محدود کنند و چندین منطقه حالت فوق‌العاده اعلام کنند.

علاوه بر این تحلیل‌گران عامل حیاتی این رویداد را سهم بالای انرژی‌های تجدیدپذیر در شبکه برق اسپانیا اعلام کردند که به ۷۸ درصد رسید و بسیار بالاتر از آستانه توصیه‌شده ۷۰ درصد بود.

بدین ترتیب کمبود ظرفیت ذخیره کافی، شکنندگی سیستم را تشدید و باعث شکست گسترده شد.

گزارش تأکید می‌کند که این خاموشی یک هشدار جدی است و بدون به‌کارگیری استراتژی‌های حفاظتی به‌روزشده و زیرساخت‌های مقاوم، خطر فروپاشی سیستماتیک شبکه‌ها همچنان در حال افزایش خواهد بود.

از سوی دیگر، شبکه‌های هوشمند که شامل هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و تحلیل داده‌های لحظه‌ای هستند، محور انقلاب دیجیتال-سبز به شمار می‌روند.

این سیستم‌ها با تعادل میان عرضه و تقاضا، پیش‌بینی الگوهای مصرف و افزایش بهره‌وری انرژی، وعده ایجاد شبکه‌ای پایدارتر و انعطاف‌پذیرتر را می‌دهند.

با این حال، گزارش تأکید می‌کند که هوشمند بودن به معنای امن بودن نیست و هرچه ادغام دیجیتال بیشتر شود، خطر حملات سایبری، تزریق داده‌های نادرست و اختلالات ناشی از بدافزار افزایش یافته و می‌تواند کل مناطق را فلج کند.

بدین ترتیب، گزارش استفاده از سیستم‌های تشخیص ناهنجاری مبتنی بر هوش مصنوعی، ارتباطات رمزگذاری‌شده و احراز هویت چندمرحله‌ای را برای حفاظت از عملیات حیاتی شبکه توصیه می‌کند.

همچنین، با گرم شدن کره زمین، رویدادهای آب و هوایی شدید، از طوفان‌ها و سیلاب‌ها گرفته تا خشکسالی‌های طولانی، خطرات انرژی را افزایش می‌دهند.

منابع تجدیدپذیر مانند خورشیدی و بادی با وجود اهمیتشان در کاهش انتشار کربن، همچنان وابسته به شرایط جوی و ناپایدار هستند.

برای تثبیت عرضه در شرایط افزایش ناگهانی تقاضا، چندین کشور در حال بازفعال‌سازی نیروگاه‌های هسته‌ای به عنوان ظرفیت ذخیره اضطراری هستند؛ حرکتی که هم بحث‌برانگیز و هم عملیاتی محسوب می‌شود.

افزون بر این تحول دیجیتال-سبز موجی از وابستگی‌های تکنولوژیک جدید ایجاد کرده است. گزارش نشان می‌دهد که سیستم‌های کنترل مبتنی بر هوش مصنوعی، ذخیره انرژی پیشرفته و تجهیزات الکترونیکی شکل‌دهنده شبکه به شدت حیاتی هستند و بسیاری از آن‌ها در خارج تولید می‌شوند.

کارشناسان معتقدند که استقلال انرژی اکنون فراتر از سوخت است و بدون توسعه فناوری‌های داخلی، کشورها ممکن است یک شکل وابستگی را با دیگری جایگزین کنند.

گزارش بر لزوم به‌روزرسانی زیرساخت‌های قدیمی، ارتقای نیروگاه‌ها، پست‌ها و سیستم‌های اتوماسیون تأکید دارد و توانمندی اپراتورهای شبکه را با آموزش در زمینه آگاهی سایبری، پاسخ فوری به بحران‌ها و بهینه‌سازی سیستم‌ها تقویت می‌کند.

 همچنین گسترش همکاری بین‌المللی، اشتراک اطلاعات تهدیدات سایبری و توسعه مکانیزم‌های پاسخ هماهنگ مورد توجه قرار گرفته، اما تأکید شده است که این اقدامات باید با نوآوری داخلی و فناوری‌های بومی همراه باشند.

تحول دیجیتال-سبز یکی از پیچیده‌ترین تغییرات زیرساختی تاریخ مدرن است. با هوشمندتر و متصل‌تر شدن شبکه‌ها، شکنندگی آن‌ها نیز افزایش می‌یابد و آینده امنیت انرژی وابسته به یافتن تعادل میان هوشمندی، پایداری و مقاومت شبکه‌ها خواهد بود.