لغو تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه سوریه، به‌ویژه با اعلام رسمی آن توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا پس از دیدار تاریخی‌اش با احمد الشرع در ریاض، نقطه عطفی در مسیر بازگشت سوریه به عرصهٔ سیاسی و اقتصادی منطقه و جهان به شمار می‌رود. پیشنهاد رسمی ترکیه برای لغو تحریم‌ها و گشودن صفحه‌ای نو در سیاست منطقه‌ای، زمینه‌ساز توافق واشنگتن با آغاز مرحله‌ای جدید در تعامل با دولت انتقالی سوریه شد.
به نظر می‌رسد اولین و ملموس‌ترین تأثیر لغو تحریم‌ها، در حوزهٔ اقتصاد و معیشت مردم سوریه بروز خواهد یافت. تحریم‌هایی که به‌ویژه پس از اجرای قانون «سزار» در سال ۲۰۲۰ با هدف تضعیف رژیم بشار اسد اعمال شده بودند، اقتصاد مردم سوریه را به ورطهٔ فروپاشی کشاندند. اکنون اما، با سقوط رژیم اسد و رفع این محدودیت‌ها، امکان تعامل با بانک‌های بین‌المللی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و مشارکت فعال بازیگران اقتصادی منطقه‌ای چون ترکیه، قطر، آمریکا، روسیه و چین فراهم شده است.
نشانه‌های اولیه این گشایش اقتصادی نیز قابل‌توجه‌اند؛ تنها یک روز پس از اعلام لغو تحریم‌ها، ارزش لیر سوریه در برابر دلار آمریکا حدود ۳۰ درصد افزایش یافت. این جهش، بیانگر امید و اعتماد روانی مردم و فعالان اقتصادی به آینده‌ای باثبات‌تر است. در صورت تداوم این روند، بازگشت سرمایه‌های سوری مهاجر، احیای نظام بانکی و رونق تجارت منطقه‌ای می‌تواند چرخ‌های اقتصاد سوریه را به حرکت درآورد و پایه‌های توسعه‌ای پایدار را بنا نهد.
از منظر سیاسی و دیپلماتیک، این رویداد سرآغاز بازگشت سوریه به نظم منطقه‌ای است. آخرین دیدار رهبران سوریه و آمریکا به سال ۲۰۰۰ بازمی‌گشت، اما اینک، دیدار رسمی احمد الشرع، رئیس دولت انتقالی سوریه، با دونالد ترامپ و توافق مشترک آن‌ها، پیامی روشن به جهان ارسال کرد: «سوریه جدید، آمادهٔ تعامل است». حمایت ترکیه، قطر و عربستان سعودی از این روند نیز نشان می‌دهد که بازیگران منطقه‌ای خواهان استقرار ساختاری جدیدند که سوریه در آن جایگاهی مشروع و مؤثر داشته باشد.
از نظر دیپلماتیک، شاید مهم‌ترین تغییر، تحول در رویکرد آمریکا نسبت به دمشق باشد. به‌جای اصرار بر شروط سخت‌گیرانه، واشنگتن فهرستی پنج‌ماده‌ای از انتظارات را مطرح کرده است که تحقق آن‌ها در یک روند تدریجی و با تکیه بر گفت‌وگوهای سیاسی دنبال خواهد شد. این انعطاف، فضای مانور بیشتری به دولت انتقالی سوریه داده و راه را برای همکاری و اصلاحات باز کرده است.
در عرصه داخلی سوریه، لغو تحریم‌ها ممکن است به افزایش مشروعیت دولت انتقالی و تغییر موازنه قدرت در ساختار سیاسی کشور منجر شود. همچنین با بهبود شرایط اقتصادی و معیشتی، ممکن است اعتماد عمومی نسبت به ساختار سیاسی جدید افزایش یابد.
در همین حال، تحولات منطقه‌ای و تغییر روابط میان برخی بازیگران از جمله دولت‌های اسرائیل و آمریکا، نیز می‌تواند تأثیرات خاص خود را بر آینده سوریه داشته باشد.
تی‌آرتی فارسی در این گزارش با دو کارشناس برجسته حوزه خاورمیانه به گفت‌وگو پرداخته است تا ابعاد مختلف این تحول و پیامدهای احتمالی آن بر آینده سوریه را بررسی کند.
دکتر آیحان ساری، کارشناس بنیاد مطالعاتی ترکیه، در گفتگو با تی‌آرتی فارسی، از منظر اقتصادی این موضوع را مورد بررسی قرار داده و با اشاره به تأثیر فوری و عمیق رفع تحریم‌ها بر اقتصاد سوریه، می‌گوید: وزیر اقتصاد دولت انتقالی سوریه هنگام اعلام لغو تحریم‌ها حتی از خوشحالی گریست. رئیس دولت انتقالی، احمد الشرع، حلب را به‌عنوان مرکز جدید تجارت منطقه معرفی کرده و معتقد است پس از پایان جنگ و سرنگونی رژیم اسد، اکنون جنگ جدیدی برای ثروتمند کردن مردم سوریه و تقویت اقتصاد آغاز شده است.
وی تأکید می‌کند که اقتصاد، در کنار امنیت، از عوامل کلیدی تثبیت دولت انتقالی است و برداشتن تحریم‌ها حتی به‌صورت موقت می‌تواند زمینه‌ساز جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی باشد. سرمایه‌گذاری که می‌تواند میزان مورد نیاز سوریه را جبران کند. او دراین‌خصوص می‌گوید: برآورد شده است که برای‌آنکه سوریه بتواند دوباره روی پای خود بایستد و کشوری قوی و قدرتمند شود، نیاز به سرمایه‌گذاری نزدیک به ۵۰۰ میلیارد دلار دارد.
در بعد سیاسی و ژئوپلیتیکی، دکتر ساری رفع تحریم‌ها و شروع روابط رسمی با دولت انتقالی سوریه را نشانه‌ای از بازتعریف جایگاه دمشق در منطقه می‌داند و می‌گوید: اگر سوریه با اقتصاد قدرتمند و ساختار جدید موفق شود، الگویی برای کشورهای منطقه مانند اردن، لبنان و عراق خواهد بود و اثر دومینویی مثبت در منطقه ایجاد خواهد کرد.
وی همچنین نقش ترکیه و عربستان سعودی را در این فرایند بسیار کلیدی ارزیابی می‌کند و تأکید دارد که تقویت روابط سوریه با ترکیه نه‌تنها از نظر اقتصادی بلکه در ارتقای امنیت مرزهای ۹۰۰ کیلومتری دو کشور اهمیت فراوانی دارد.
به گفته او، این همکاری می‌تواند خلأ امنیتی ناشی از سال‌ها درگیری با گروه‌های تروریستی مانند داعش و پ.ک.ک را برطرف کند و ترکیه را در موقعیتی قوی‌تر در منطقه قرار دهد.
وی یادآوری می‌کند که اولین سفر خارجی دونالد ترامپ پس از انتخابش به ریاست‌جمهوری، به خاورمیانه بوده است؛ امری که نشان‌دهنده نگاه ویژه آمریکا به ظرفیت‌های این منطقه است و موفقیت سوریه می‌تواند در تقویت همکاری‌های اقتصادی و امنیتی منطقه‌ای نقش بسزایی ایفا کند.
اویتون اورهان، کارشناس مرکز مطالعات خاورمیانه (ORSAM)، در گفت‌وگو با تی‌آرتی فارسی، با تمرکز بر ابعاد اقتصادی و ژئوپلیتیکی لغو تحریم‌ها علیه سوریه، این تحولات را نقطهٔ عطفی در بازتعریف جایگاه دمشق در منطقه توصیف می‌کند.
وی با اشاره به اولویت‌های دولت انتقالی سوریه پس از پیروزی انقلاب سوریه، تأکید می‌کند که توسعه اقتصادی و بازسازی این کشور، در صدر اولویت‌ها قرار دارد؛ اما این اهداف تنها در صورت به رسمیت شناخته‌شدن داخلی و بین‌المللی دولت انتقالی، تحقق‌پذیر خواهند بود.
به گفتهٔ او، دیدار اخیر احمد الشرع با دونالد ترامپ، به‌عنوان نقطه عطفی در مسیر مشروعیت‌بخشی بین‌المللی، نشان‌دهندهٔ سرعت و جدیت دیپلماسی دولت انتقالی در سوریه است.
اورهان می‌افزاید که در عرصه داخلی نیز با ایجاد هماهنگی در ساختارهای امنیتی و یکپارچه‌سازی واحدهای امنیتی، زمینه برای ثبات فراهم شده، اما روند بازسازی همچنان متوقف مانده بود؛ چراکه تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا، به‌ویژه در بخش بانکی و مالی، مانع جدی در ورود سرمایه و انتقال منابع مالی به کشور محسوب می‌شد. او یادآوری می‌کند که شرکت‌ها و کشورهایی که قصد سرمایه‌گذاری در سوریه را داشتند، همواره نگران تبعات تحریم‌های آمریکا بودند.
این کارشناس می‌گوید: در دیدارهای میدانی اخیرمان در سوریه، همه مسئولان و مردم یک موضوع را اولویت اصلی کشور می‌دانستند و آن هم لغو تحریم‌ها بود، بدون برداشته‌شدن این محدودیت‌ها، نه سرمایه‌گذاری انجام می‌شود، نه منابع مالی وارد می‌شود و در نتیجه بازسازی و توسعه نیز متوقف می‌ماند.
به گفته اورهان، برداشتن تحریم‌ها، موجب افزایش اطمینان سرمایه‌گذاران خارجی شده و انتظار می‌رود کشورهای حوزه خلیج، به‌ویژه عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی، در آینده نزدیک نقش فعالی در بازسازی سوریه ایفا کنند.
وی تأکید می‌کند که بازسازی، نه‌تنها به بازگرداندن زیرساخت‌های ویران‌شده از جمله جاده‌ها، پل‌ها و مناطق مسکونی کمک می‌کند، بلکه برای بهبود وضعیت خدمات عمومی، تأمین برق، پرداخت حقوق و افزایش رفاه عمومی نیز حیاتی است چرا که بدون بازسازی اقتصادی، دولت انتقالی قادر به کسب حمایت مردمی، تقویت پایگاه اجتماعی و مقابله با تهدیدهای امنیتی نخواهد بود.
در بعد ژئوپلیتیکی، اورهان برداشته‌شدن تحریم‌ها را عاملی مهم در بازتعریف جایگاه سوریه در منطقه توصیف می‌کند و معتقد است که ازاین‌پس، سوریه‌ای ظاهر خواهد شد که هماهنگ‌تر با نظام بین‌الملل عمل کرده و به‌تدریج به الگویی برای کشورهای همسایه تبدیل خواهد شد. او با اشاره به نیاز شدید دولت انتقالی سوریه به سرمایه خارجی، می‌گوید: برآوردها حاکی از نیاز به بیش از ۴۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری برای بازسازی کشور است. تحقق این هدف، شرط اساسی برای بازگشت میلیون‌ها آواره سوری است که در اروپا، ترکیه، لبنان، اردن، عراق و دیگر کشورها ساکن‌اند.
وی همچنین تأکید می‌کند که موفقیت روند بازسازی، به معنای ازمیان‌رفتن زمینه‌های رشد گروه‌های رادیکال و تروریستی است. اشتغال‌زایی، تقویت زیرساخت‌ها و بهبود کیفیت زندگی، امکان جذب جوانان توسط گروه‌های افراطی را از بین می‌برد و به دولت سوریه اجازه می‌دهد اقتدار خود را در سراسر کشور تثبیت کند.
اویتون اورهان در پایان می‌گوید: در پانزده سال گذشته، سوریه منشأ بی‌ثباتی در منطقه بوده است. اما اکنون با لغو تحریم‌ها، فرصت آن فراهم شده تا سوریه به صادرکنندهٔ ثبات و آرامش تبدیل شود. این تحولات، نه‌تنها در حوزه اقتصادی، بلکه در عرصه‌های امنیتی، سیاسی و اجتماعی نیز تأثیرات عمیق و ماندگاری خواهد داشت.
