در طول بیست سال گذشته، ترکیه شاهد تحولات بنیادین در حوزه صنایع دفاعی بوده است. به ویژه از سال ۲۰۰۵ به بعد، ترکیه با اتخاذ استراتژی‌های ملی‌سازی توانسته است موفقیت‌های قابل توجهی کسب کند. صنایع دفاعی ترکیه با پیشرفت‌های قابل‌توجه در حوزه‌های هوایی، زمینی و دریایی، بازتاب گسترده‌ای در سطح منطقه‌ای و جهانی پیدا کرده و همچنان در مسیر توسعه خود حرکت می‌کند.

 در این تحلیل، رشد صنایع دفاعی ترکیه طی دو دهه اخیر و عواملی که آن را به یک بازیگر موفق در این حوزه تبدیل کرده است، بررسی می‌شود.

حرکت به سمت ملی‌سازی و چشم‌انداز استراتژیک

صنایع دفاعی، یکی از پایه‌های اصلی استقلال، بازدارندگی و راهبردهای امنیتی کشورهاست و طی بیست سال اخیر به یکی از حوزه‌های مهم مورد توجه ترکیه تبدیل شده است. ترکیه در فاصله سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰، چشم‌انداز استراتژیک مشخصی برای صنایع دفاعی خود تدوین کرده و گام‌های جدی در مسیر ملی‌سازی برداشته است.

در راستای کاهش وابستگی به خارج، سرمایه‌گذاری‌ها در تحقیق و توسعه افزایش یافته و بخش خصوصی برای مشارکت در پروژه‌های دفاعی تشویق شده است. همچنین، سیاست‌هایی برای تقویت همکاری‌های دانشگاه و صنعت در این دوره دنبال شده‌اند.

در همین بازه، پروژه‌هایی مانند «میلگم»، «آتاک» و «آنکا» توجه ویژه‌ای را به خود جلب کردند. پروژه میلگم که از ۱۵ فوریه ۲۰۰۰ با هدف طراحی و ساخت ناو جنگی ملی ترکیه آغاز شده بود در این دوره سرعت بیشتری یافت.

 به موازات آن در حوزه هوافضا نیز تحولات مهمی رخ داد؛ پروژه هلی‌کوپتر آتاک توسعه و سهم ملی در هلی‌کوپترهای هجومی افزایش نیز یافت.

همچنین، پروژه هواپیمای بدون سرنشین آنکا آغاز شد و طراحی و نمونه‌سازی پهپادها توسط مهندسان ترک شکل گرفت.

در نتیجه این زیرساخت، زمینه را برای شناخته شدن ترکیه در سطح جهانی در حوزه پهپادهای مسلح و غیرمسلح فراهم کرد. سرمایه‌گذاری‌های عمده‌ای نیز در حوزه‌های ارتباطات، رادار و سیستم‌های الکترواپتیک انجام شده و به دنبال آن پیشرفت‌های مهمی در سیستم‌های جنگ الکترونیک حاصل گشت.

دوره‌ای که صنایع دفاعی شتاب گرفت

سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ به عنوان دوره‌ای که ترکیه در حوزه صنایع دفاعی سرعت گرفت، مورد توجه قرار گرفته است. پهپاد بدون سرنشین مسلح بایراکتار تی‌بی۲ که توسط شرکت بایکار توسعه یافته بود، در سال ۲۰۱۴ وارد انبار نیروهای مسلح ترکیه شد. به همین ترتیب، پهپاد بدون سرنشین غیرمسلح آنکا که توسط شرکت توساش توسعه یافته بود نیز با موفقیت مراحل آزمایشی را گذراند و به انبار نیروهای مسلح اضافه شد.

پهپادهای توسعه‌یافته ترکیه، تنها به ویژگی‌های شناسایی و نظارت محدود نشدند؛ آن‌ها با قابلیت حمل مهمات و انهدام اهداف نیز برجسته شدند.

از سوی دیگر هلی‌کوپتر هجومی آتاک T-۱۲۹ با توانایی مانور بالا، پروازهای آزمایشی خود را با موفقیت انجام داد و در سال ۲۰۱۴ وارد انبار نیروهای مسلح شد.

در این دوره، ترکیه با انجام مطالعات موفق در زمینه فناوری پهپادهای مسلح و غیرمسلح، زیرساختی ایجاد کرد که در سطح جهانی بازتاب ویژه‌ای داشت.

 پروژه میلگم نیز که با هدف افزایش قدرت دریایی آغاز شده بود به نتیجه رسید؛ ناوهای تی‌سی‌جی هیبلی‌آدا در سال ۲۰۱۱ و تی‌سی‌جی بورگاز آدا در سال ۲۰۱۳ تکمیل و به آب انداخته شدند.

همچنین تولید خودروهای زرهی رزمی افزایش یافت و نیروهای زمینی نیز تقویت شدند.

افزون بر این، مطالعات قابل توجهی برای سامانه‌های پدافند هوایی حصار/A و حصار/O تحت هدایت شرکت‌های روکتسان و آسلسان آغاز شد. 

دوره‌ای که صنایع دفاعی ترکیه اثربخشی میدانی خود را افزایش داد

در فاصله سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰، ترکیه فناوری‌های نظامی تولیدی خود را در میدان به شکلی بسیار مؤثر به کار گرفت. در عملیات‌های برون‌مرزی از جمله «سپر فرات»، «شاخه زیتون» و «چشمه صلح»، توانایی پهپادهای مسلح و غیرمسلح در کشف و شناسایی لحظه‌ای، پایش و انهدام اهداف، توجه جهانی را به خود جلب کرد. و در نتیجه، پهپادهای ترکیه به بسیاری از کشورها صادر شدند.

علاوه بر این پهپاد تهاجمی بایراکتار آکینجی که توسط شرکت بایکار توسعه یافته بود، اولین پرواز خود را در سال ۲۰۱۹ انجام داد. این پهپاد برخلاف تی‌بی۲، قادر بود در ارتفاعات بالاتر و مدت‌زمان طولانی‌تر پرواز کند و مهمات سنگین‌تری حمل کند.

سامانه‌های هوایی حصار/A و حصار/O نیز وارد مرحله آزمایشی شدند و نتایج موفقیت‌آمیزی کسب کردند.

 همچنین موشک کروز اس‌او‌ام که قابلیت هدف‌گیری استراتژیک از فاصله طولانی با دقت بالا دارد، وارد انبار نیروهای مسلح ترکیه شد.

 موشک‌های جیریت  و UMTAS  نیز علاوه بر هلی‌کوپتر آتاک، در پلتفرم‌های مختلف زمینی و هوایی به طور فعال مورد استفاده قرار گرفتند.

خودروهای زرهی رزمی توسعه‌یافته توسط FNSS، Otokar و BMC وارد انبار نیروهای مسلح شدند و در عملیات‌های فرامرزی نقش قابل توجهی ایفا کردند.

 از سوی دیگر در دومین مرحله پروژه میلگم، برنامه‌ریزی‌های جدیدی برای پلتفرم‌های دریایی انجام شد و ساخت ناو تی‌سی‌جی آنادولو (TCG-Anadolu) آغاز گردید؛ این پروژه که امکان استفاده از پهپادها از روی کشتی را فراهم می‌کند، گامی مهم برای افزایش قدرت ترکیه در دریاها محسوب می‌شود.

صنایع دفاعی ترکیه در ویترین بین‌المللی

از سال ۲۰۲۰ به بعد، ترکیه وارد دوره‌ای تقریباً جهشی در حوزه صنایع دفاعی شد. پروژه‌های پیشین حالا در میدان‌های عملیاتی اثر خود را بسیار قوی‌تر نشان دادند و پروژه‌های نسل جدید بازتاب گسترده‌ای در افکار عمومی بین‌المللی ایجاد کردند.

بدین ترتیب، ترکیه نه تنها در سطح منطقه‌ای، بلکه در سطح جهانی نیز در مسیر تبدیل شدن به یک بازیگر اثرگذار قرار گرفت.

در این دوره، قابل توجه‌ترین پیشرفت در حوزه پهپادها رخ داد؛ نقش بایراکتار تی‌بی۲ در جنگ قره‌باغ ۲۰۲۰ باعث شد که این پهپاد به عنوان سامانه‌ای «تغییر‌دهنده بازی» شناخته شود.

 از سال ۲۰۲۱، پهپاد بایراکتار آکینجی وارد انبار نیروهای مسلح شده و پس از آن برای مأموریت‌های استراتژیک به کار گرفته شد.

در سال ۲۰۲۲، جنگنده بدون سرنشین کیزیل‌الما از آشیانه خارج شد و در ۲۰۲۳ اولین پرواز خود را انجام داد. این پهپاد با موتور جت و قابلیت‌های مشابه جنگنده، ترکیه را به یکی از کشورهای پیشرو در این حوزه تبدیل کرد.

علاوه بر این یکی دیگر از پروژه‌های حیاتی این دوره، جنگنده ملی کاآن بود که در چارچوب هدف قرار گرفتن ترکیه در میان معدود کشورهای تولیدکننده هواپیمای جنگنده نسل پنجم طراحی شد.

 کاآن در سال ۲۰۲۳ از آشیانه خارج شد و در سال‌های ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۵ تست‌های تاکسی را با موفقیت پشت سر گذاشت؛ این جنگنده نقش ترکیه را در جمع کشورهای تولیدکننده نسل پنجم تثبیت می‌کند.

افزون بر این ناو تی‌سی‌جی آنادولو که در سال ۲۰۲۱ به آب انداخته و در سال ۲۰۲۳ وارد خدمت شد، یکی از مهم‌ترین گام‌های ترکیه در حوزه دریانوردی به شمار می‌رود، این ناو امکان پرواز پهپادهایی مانند بایراکتار تی‌بی۳ و کیزیل‌الما را از روی عرشه فراهم می‌کند.

از سوی دیگر در چارچوب پروژه میلگم، فرآیند ساخت ناوچه‌ها و ناوهای جدید نیز ادامه دارد و همه این تحولات نشان‌دهنده تقویت روزافزون صنایع دفاعی ترکیه است.

ترکیه در حوزه سامانه‌های پدافند هوایی نیز گام‌های مهمی برداشت؛ سامانه‌های حصار/A+ و حصار/o+ برای استفاده به موجودی صنایع دفاعی ترکیه اضافه شدند و در آزمایش‌های ۲۰۲۳-۲۰۲۴، سامانه دوربرد سیپر اهداف خود را با موفقیت هدف قرار داد.

ترکیه در این موفقیت‌ها، مرحله‌ای بسیار مهم و تعیین‌کننده را در مسیر ایجاد چتر پدافند هوایی ملی خود پشت سر گذاشته است.

در سال ۲۰۲۵ نیز پیشرفت ترکیه در حوزه صنایع دفاعی با سرعت ادامه یافت. در ژانویه، ساخت ناو هواپیمابر موگم (MUGEM)، ناوشکن کلاس تی‌اف-۲۰۰ و زیردریایی کلاس میلدن (MİLDEN) رسماً آغاز شد.

 در فوریه، پروژه سامانه پدافند هوایی جدید «گؤگ‌سور» سرعت گرفت و در همان ماه، «تی‌سی‌جی بیکوز» اولین آزمایش شلیک زنده خود را با موفقیت پشت سر گذاشت.

در ادامه در مارس نیز، آزمایش‌های موشک دفاعی دریایی «لونت» شرکت روکتسان انجام شد و اقدامات برای ورود به تولید آغاز گردید.

 موشک کروز ملی «کارا آتماجا» نیز از مارس آزمایش‌های خود را با موفقیت پشت سر گذاشت و اکنون در انتظار ورود به انبار است.

از طرفی آزمایش‌های هواپیمای بدون سرنشین جنگنده با موتور جت آنکا-۳ که توسط شرکت توساش توسعه یافته، همچنان ادامه دارد.

افزون بر این در جولای ۲۰۲۵،در جریان نمایشگاه بین‌المللی صنایع دفاعی IDEF 2025، سیستم‌هایی که توسط شرکت‌های ترک از جمله موشک بالستیک تایفون بلوک-۴، موشک بالستیک ۳۰۰ER، شیمشک-۲، موشک هوا به هوای گؤک‌بورا با برد بالا، مهمات چند منظوره پرسرعت پرسه‌زن ارن و موشک کروز آتماجا با کپسول AKATA برای اولین بار معرفی شدند، توجه زیادی را جلب کردند.

همچنین، رادار جنک ۳۵۰-N ، سامانه پدافند هوایی پرتاب عمودی گؤک‌سور VLS ، وسیله نقلیه خودران زیرآبی درین‌گؤز، سیستم IDENTIFFY SSR ۸۵۰، خودروهای جدید زمینی BMC  و موتورهای ملی نیز معرفی شدند.

در ۲۷ آگوست ۲۰۲۵، سامانه دفاعی چندلایه و یکپارچه ترکیه با نام «گنبد فولادی» به‌طور رسمی در تأسیسات شرکت آسلسان معرفی شد.

 این سامانه که قادر است عناصر هوایی کوتاه‌برد، میان‌برد و بلندبرد را در یک شبکه واحد یکپارچه کند و شامل سیستم‌های مستقر در خشکی و دریا می‌شود با پردازش اطلاعات حاصل از رادارها، موشک‌ها و حسگرهای مختلف، دفاع هماهنگ را ممکن می‌سازد و علاوه بر نیروهای زمینی در دفاع نیروی دریایی نیز نقش دارد.

سامانه گنبد فولادی که بخشی مهم از هدف ترکیه برای استقلال و ملی‌سازی در پدافند هوایی به شمار می‌رود، به عنوان یک نقطه عطف برای سامانه دفاعی کشور تلقی می‌شود.

شرکت آسلسان به عنوان پیمانکار اصلی در اجزایی مانند رادار، یکپارچه‌سازی موشک‌ها و فرماندهی و کنترل نقش حیاتی دارد. در مرحله اول، برای انبار ۴۷ خودرویی، سرمایه‌گذاری ۴۶۰ میلیون دلاری اعلام شد و پیش‌بینی می‌شود سیستم گنبد فولادی تا اواسط سال ۲۰۲۶ به بهره‌برداری برسد.

 همزمان، سرمایه‌گذاری ۱.۵ میلیارد دلاری پایگاه فناوری اوغول‌بِی نیز اعلام شد تا ظرفیت تولید دو برابر شده و به بزرگ‌ترین مرکز یکپارچه پدافند هوایی اروپا تبدیل شود. بدین ترتیب، ترکیه اراده قاطع خود را برای ادامه رشد در حوزه صنایع دفاعی نشان می‌دهد.

بازتاب پیشرفت صنایع دفاعی ترکیه در رسانه‌های بین‌المللی

موفقیت‌های اخیر صنایع دفاعی ترکیه در رسانه‌های بین‌المللی نیز بازتاب گسترده‌ای داشته است. بسیاری از بازیگران جهانی و منطقه‌ای به ویژه ایالات متحده، اسرائیل، یونان و ایران، تحولات ترکیه در این حوزه را با دقت دنبال می‌کنند.

از این رو روزنامه اورشلیم پست مستقر در اسرائیل اعلام کرد که ترکیه به یکی از کشورهای پیشرو در تولید پهپاد تبدیل شده و این امر برای اسرائیل منبع بالقوه نگرانی استراتژیک است.

یونان نیز با رصد صنایع دفاعی ترکیه، تحلیل‌هایی منتشر کرده است؛ روزنامه کاثیمرینی تأکید کرد که پهپادهای جنگنده ترکیه به آذربایجان در مقابل ارمنستان و به اوکراین در مقابل روسیه قدرت افزوده‌اند.

از سوی دیگر خبرگزاری مهر در ایران اعلام کرد که ترکیه پیش‌تر از نفوذ خود در حوزه‌های فرهنگی، رسانه‌ای و دیپلماتیک برای برجسته کردن قدرت نرم استفاده می‌کرد، اما اکنون تمرکز خود را بر افزایش توان و ظرفیت نظامی معطوف کرده است.

همچنین رسانه انگلیسی فایننشال تایمز نیز اعلام کرد که با تولید جنگنده نسل پنجم کاآن و پهپادهای جنگنده بایراکتار تی‌بی۳، ترکیه به یک بازیگر استراتژیک در سیاست‌های دفاعی ناتو و اروپا تبدیل شده است.

واشنگتن پست در آمریکا نیز سامانه پدافند هوایی چندلایه ترکیه، گنبد فولادی را نقطه عطفی در سامانه‌های دفاعی کشور دانست.

نتیجه‌گیری

با نگاه کلی به بازه زمانی سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۲۵، تحول بنیادی در صنایع دفاعی ترکیه قابل مشاهده است. در بازه ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰، پایه‌های چشم‌انداز ملی و استراتژیک شکل گرفت.

 در دوره ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵، مرحله تولید فناوری‌های نظامی سرعت گرفت و در بازه ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰، ترکیه فناوری‌های تولیدشده را با موفقیت در عملیات‌های فرامرزی به کار برد.

به ویژه از ۲۰۲۰ تاکنون، ترکیه در سطح جهانی شناخته شده است؛ در حوزه پهپادهای مسلح و غیرمسلح در رتبه‌های نخست جهانی قرار دارد و در پلتفرم‌های نیروی دریایی با گام‌های مطمئن در مسیر تبدیل شدن به یک قدرت منطقه‌ای حرکت می‌کند.

 ترکیه که از معدود کشورهای تولیدکننده جنگنده نسل پنجم در جهان است، با توسعه سیستم گنبد فولادی گام بزرگی در مسیر تبدیل شدن به یک بازیگر مستقل در پدافند هوایی برداشته است.

ترکیه با تولید فناوری‌های حیاتی، توسعه زیردریایی، موشک‌های مافوق صوت، رادار و سیستم‌های خودران، ناو هواپیمابر، ناوشکن و دیگر تجهیزات، توانسته است یک اکوسیستم ملی دفاعی بسیار گسترده ایجاد کند. افزایش بودجه صنایع دفاعی، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، تشویق بخش خصوصی و اراده سیاسی قاطع به رهبری رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، نقش اساسی در این تحول موفق داشته است.

باران یاغارجیک- کارشناس بنیاد مطالعات ترکیه 

نظرات بیان شده در این نوشته نظر نویسنده مطلب است و الزاما بازتاب رویکرد تی‌آرتی فارسی نمی‌باشد.